Bitkiler topraktan beslenen canlılardır. Hayatlarını sürdürmeleri için yetiştikleri topraktan yeterli besin elementlerini almaları gerekir. Toprak, birçok mineral maddeyi yapısında bulundurur fakat bitkiye yarayışlı besin elementlerinin miktarları her zaman yeterli olmayabilir.
Belli bir tarlayı ya da araziyi temsil eden toprak örneği, fiziksel yapısı ve içinde bulundurduğu bitki besin miktarlarının belirlenmesi amacıyla laboratuvarda analiz edilir. Toprak analizi; doğru ürünü doğru toprağa ekmek, kaliteli ve yüksek verim alabilmek amacıyla dengeli bir gübreleme yapılabilmesi adına çok önemlidir. Yapılan analizler ile toprağın gübre gereksinimleri belirlenerek aşırı gübre kullanılmasının önüne geçilir. Böylelikle hatalı gübre kullanımı sonucu oluşan çevre kirliliği ve çoraklığında önüne geçilmiş olunur.
TOPRAK ANALİZİNİN AMACI
Ülkemizdeki tarım topraklarını gelişi güzel ve verimsiz kullanmak yerine toprak analizi yapılarak sürdürülebilir ve verimli bir tarım yapılması hedeflenmektedir. Toprağın bünyesinde barındırdığı mevcut bitki besin maddelerinin ve fiziksel yapısının durumu öğrenilerek hangi ürün ekiminden maksimum verim alınacağı tespit edilir. Toprağın ve ekilecek ürünün gereksinimlerine göre yüksek düzeyde verim elde edebilmek için en uygun gübre miktarı hesaplanarak gübreleme takvimi oluşturulur. Yıl içerisinde birden fazla ekim yapılabilen toprakların besin element değerleri yapılan analizler ve düzenli gübreleme ile kontrol altında tutularak, aynı topraktan alınan ürün çeşitliliği artırılmış olur. Düzenli analizi yapılmayan toprak fazla gübre kullanımından dolayı yapısı bozulabileceğinden veya az gübre takviyesinden ürün veriminin düşmesinden dolayı toprak analizinin önemi anlaşılmaktadır.
TOPRAK NUMUNESİ ALINMASI VE ALINMA ZAMANI
Toprak numunesi alınma amacına göre yıl boyunca hava koşullarının uygun olduğu her zaman alınabilir. Numune alınırken, toprağın numune almaya güçlük çıkaracak kadar kuru veya yaş olmaması gerekmektedir. Yığın topraklardan numune alımında homojenliğe dikkat edilir. Homojen olmayan topraklar iyice karıştırılmalıdır.
Tarımsal amaçlı yetiştiricilikte ise toprak örneği; tarla bitkileri, seracılık ve süs bitkilerinde ekim veya dikimden 1 ay önce alınır. Yetişmiş meyve ağaçlarının bulunduğu tarladan ve bağlardan gübreleme zamanından 1-2 ay önce, gerektiği durumda yaprak numunesi alındığı zaman da toprak numunesi alınır.
TOPRAK NUMUNESİ NASIL ALINIR?
Toprak numunesi alırken;
toprak burgusu,
toprak sondası,
bahçe küreği
bel vb. aletler kullanılmaktadır.
Genelde kürek ve bel ile numune alınır fakat toprak kuru ve 30-60 cm alt kısımdan alınacak ise sonda veya burgu ile almak daha kolaydır. Numune alırken kullanılan malzemelerin paslanmış olmamasına dikkat edilmelidir.
Toprak örneği alınırken temsil ettiği alanın özelliklerini tam olarak yansıtabilmesi için arazide zik zak çizilerek örnekleme yapılmalıdır. Yeni ekim yapılacak ise tarlanın her yerinden çok sayıda numune almak gerekir. Toprak yapısının aynı olması durumunda tarla tarımı için 50 dekar, bahçe bitkileri için ise 20 dekara bir numune olacak şekilde, en az 8-10 noktadan gereken derinliklerden numune alınmalı ve karıştırılmalıdır. Tek yıllık bitki yetiştirilen tarla ve seralardan 0-30 cm derinlikten numune almak yeterli olurken, çok yıllık bitki yetiştirilen meyve bahçeleri ve bağlardan ağaçların taç iz düşümünden 0-30, 30-60 cm derinlikten numune almak gerekir. Gerektiği durumlarda 60-90 cm ve 90-120 cm derinlikten de numune alınabilir. Bu durumda bel ve sonda ile numune almak imkânsız olacağı için tarlada bir boy çukuru açılarak düz kenarından toprak numuneleri alınır.
Şekil 1. Zik zak yöntemi ile toprak numunesi alma Örnek alınacak yerler belirlendikten sonra otlar ve çöpler temizlenir. V şeklinde çukur açılır. Çukurun bir kenarı düzleştirilir bir bel ile 3-4 cm kalınlığında toprak kesiti alınır. Alınan örneğin sağı, solu ve ucu tıraşlanır. İşaretlenen her yerden aynı şekilde numuneler toplanır ve aynı derinlikten alınan numuneler bir araya getirilir. İçerisindeki taş, bitki ve toprağı temsil etmeyen (cam, plastik vb.) parçalar temizlenir. İyice karıştırılan topraktan en az 2 kg olacak şekilde numune alınır ve vakit kaybetmeden laboratuvara götürülür. Hemen götürülemeyecek ise kuru, temiz ve toz almayacak bir yerde kısa süreli bekletilebilir.
TOPRAK NUMUNESİNİN ETİKETLENMESİ
Aynı derinliklerden alınıp homojen hale getirilen toprak örneği temiz bir naylon veya bez torba içerisine koyulur ve ağzı bağlanır. Torbanın üzerine ve içerisine silinmeyecek bir kalemle numune etiketi yazılmasında fayda vardır. Aksi takdirde numunelerin karışması sonucu hatalı uygulamalar olabilmektedir.Numune etiketi asgari şu bilgileri içermelidir;
Numunenin alındığı arazi veya tarlanın detaylı adresi,
Alındığı tarih,
Alındığı derinlik,
Numunenin temsil ettiği tarla veya arazi büyüklüğü (dekar).
TOPRAK NUMUNESİ ALIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Toprak analizinden verimli bir sonuç alınabilmesi için numunenin alındığı alanı temsil ediyor olması gerekir. Usulüne göre alınmayan toprak örneklerinin analiz sonuçları toprak yapısının doğru anlaşılamamasına, gübre miktarının eksik veya fazla kullanılmasına sebebiyet verir ve verimliliği etkiler. Doğru bir toprak numunesi alınabilmesi için, numune alınacak alanın renk farklılıkları, eğim, yetiştirilen bitkinin gelişme durumu ve toprak tipine göre kısımlara ayrılmalıdır. Her kısım için ayrı bir numune alımı yapılmalıdır.
Toprak numunesi alırken sıkça yapılan hatalardan kaçınılmalıdır.
Örneğin;
Toprağın uygun olan derinlik yerine hemen yüzeyinden alınması,
Numunenin temiz bir kaba değil gübre poşeti vb. şekilde torbalanması,
Yeteri kadar (en az 2 kg) almak yerine az miktarda alınması sonucu laboratuvara getirilen numunenin yetersiz kalması,
Numune etiketlemesinin silinmeyecek şekilde yapılmaması sonucu numunelerin karışması,
Toprak numunesi alınmaması gereken yerler ise şu şekildedir;
Tarla sınırları ve yol kenarı,
Daha önce kireç, gübre kullanılan veya yığılan yerler,
Sulama kanalı ve damlama sulama olan yerler,
Su basmış veya su birikintisi olan yerler,
Hayvan yatmış yerler,
Tarlanın tümsek ve çukur kısımlarından,
Sap, çöp ve yabancı otların yakıldığı yerler,
Sırayla ekim yapılan yerlerde sıra üstleri,
Aşırı tuzlu olduğu bilinen yerler ise ayrı değerlendirilir.
TOPRAK ANALİZLERİ
Topak verimliliğini anlamak amacıyla birçok parametrede analiz yapılabilir. Toprağın fiziksel yapısını ve içerdiği bitki besin elementlerini öğrenmek için ilk etapta temel analiz yapılması çoğu durumda yeterli olmaktadır.
Temel analizler; su tutma, pH, kireç, tuzluluk, organik madde, bünye, yarayışlı fosfor ve yarayışlı potasyumdur. Toprak ıslah çalışmaları, bazı meyve ve sebzelerin yetiştiriciliğinde topraktaki mikro element değerlerinin önemli olduğu durumlar, toprak kirliliği ölçümleri ve bilimsel araştırmalarda detaylı toprak analizlerine ihtiyaç duyulabilmektedir
Detaylı toprak analizleri; azot, amonyum, nitrat, kalsiyum, magnezyum, sodyum, bor, kükürt, ağır metaller, katyon değişim kapasitesi (KDK), çözünebilir anyon ve katyonlar, aktif kireç, makro elementler, organik karbon ve inorganik karbondur.
Bitki tarafından en çok gereksinim duyulan bitki besin elementleri azot (N), fosfor (P) ve potasyumdur (K). Gübre takviyeleri genelde bu bitki besin elementleri üzerinden yapılır. Azot, bitkilerin gelişiminde rol oynar, yaprak ve gövde oluşumunu kolaylaştırır. Fosfor, bitkilerin çiçek meyve oluşumunda ve kök gelişiminde önemlidir. Potasyum, verim ve kalitede etkilidir. Meyvenin tat, aroma ve renk yönünden gelişmesine katkıda bulunur.